Lokalitet Ukosa kod Stalaća, čiji najstariji slojevi potiču još od starijeg gvozdenog doba (oko 1000. godine pre nove ere), ponovo je u žiži naučne javnosti nakon novih otkrića kruševačkih i beogradskih arheologa. Nedavno su stručnjaci iskopali zidove građevine od kamena, nekadašnje ostave za hranu i mnoštvo arheološkog pokretnog materijala, među kojima su staklene posude, oruđe, oružje, alatke od kamena i kosti.

Sva istraživanja ukazuju na to da je lokalitet višeslojan. Bio je nastanjen u brojnim periodima, od starijeg gvozdenog doba, preko mlađeg gvozdenog doba (keltski period, drugog i prvog veka naše ere, antike. Živelo se ovde i u ranoj Vizantiji, tokom šestog veka, ali i tokom slovenskog perioda 7. i 8. vek, kao i u vreme kada su se za dominaciju borili Bugarska, Srbija i Vizantija. Pojedinačni nalazi potiču i iz 14. veka. - Ukosa je utvrđeno naselje sa značajnim strateškim položajem iznad leve obale Južne Morave, u blizini stava sa Zapadnom Moravom - predočava za „Novosti“ Ljubiša Vasiljević, arheolog Narodnog muzeja u Kruševcu. - U svim periodima je služio kao utvrđenje, mada se ne može posmatrati isključivo kao vojno središte, jer su tu živele čitave porodice. Najživlje je bilo u vreme kasne antike i rane Vizantije, od trećeg do šestog veka. Sama Ukosa nalazi se nedaleko od čuvene kule Todora od Stalaća. Turistički potencijali i na ovim, teško pristupačnim, prostorima izvesno postoje. Kruševački stručnjaci Sanja Rutić i Ljubiša Vasiljević u saradnji sa dr Milicom Tapavički Ilić, sa Arheološkog instituta u Beogradu, nastavili su da putem pronađenog materijala utvrđuju važnost utvrđenja. Još ranije su dokazane bliske veze sa Keltima, i to u poslednjim vekovima stare ere. Ti nalazi vrlo su retki u Srbiji, što Ukosi daje dodatni značaj. - Posebnu pažnju privlači nalaz ostave sačinjene od 115 komada rimskog bronzanog novca, otkrivene 2011. godine - ističe naš sagovornik, dodajući da je velika obnova rimskih utvrđenja, sigurno došla i do ovog lokaliteta u vreme cara Justinijana u šestom veku.

MOJSINjE STALAĆKA arheologija ispituje se u okviru multidisciplinarnih istraživanja Mojsinjsko-poslonskog kompleksa, koji se bave i lokalitetima Bedem u varvarinskom selu Maskare. Na ovom pojasu posebno duž Mojsinjske planine, koja na neki način predstava srce centralne Srbije, nalazi se na desetine otkrivenih i neotkrivenih lokaliteta. I samo Mojsinje, srpska Sveta gora prava je meka za arheologe i istoričare, jer ima oko 30-ak sačuvanih manastira.